Συνέντευξη στην Εφημερίδα των Συντακτών

Οι Έλληνες αγαπούν ένα τραγούδι «γι’ αυτά που λέει» πρώτα απ’ όλα

Δημήτρης Κανελλόπουλος
4/4/2022

Σε δημιουργικό οργασμό ο εξαίρετος στιχουργός και ψυχή της Μικρής Αρκτου Παρασκευάς Καρασούλος, επιστρέφει με νέο βιβλίο, καινούργια τραγούδια, την παράσταση «Το παιχνίδι των λέξεων» στο θέατρο RADAR και έχει πολλά να μας πει, καλλιτεχνικά, ερωτικά, πολιτικά και αντιπολεμικά

Ο Παρασκευάς Καρασούλος αποτελεί κεφάλαιο για το ελληνικό τραγούδι. Γνωστό αυτό, δεν σας λέω κάτι καινούργιο. Εξαίρετος στιχουργός και ψυχή της Μικρής Αρκτου. Και κοιτάξτε πόσα κάνει αυτό το διάστημα. Μόλις εξέδωσε τον τρίτο τόμο (από τους εφτά που πρόκειται να κυκλοφορήσουν) των «Ιστοριών για να μη λείπεις όσο θα λείπεις» με τίτλο «Το φιλί του αγαπημένου», μια σειρά με ερωτικά παραμύθια για μεγάλους.

Επίσης έβγαλε και το δεύτερο τραγούδι του «Ο κύριος Γκωγκέν» ως προπομπό του νέου άλμπουμ του «Της ομορφιάς το άγριο φιλί» που θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα – μουσική Γκωτιέ Βελισσάρης, ερμηνεία Θοδωρής Νικολάου, ενορχήστρωση Γιώργος Ανδρέου.

Τέλος, παρουσιάζει στο θέατρο RADAR (πλατεία Αγίου Ιωάννη & Πυθέου 93, Δάφνη) στις 8 Απριλίου την παράσταση «Το παιχνίδι των λέξεων» σε δικά του κείμενα και τραγούδια. Ο ίδιος διαβάζει, τραγουδά ο Θοδωρής Νικολάου, συμμετέχει η (15χρονη ερμηνεύτρια!) Μιράντα Ζαφειροπούλου και στην ενορχήστρωση είναι ο Χρίστος Θεοδώρου.

Παραστάσεις, βιβλία καινούργια, τραγούδια, επικείμενος δίσκος… Δημιουργικός οργασμός;
Προσπαθώ να κερδίσω τον χαμένο χρόνο της πανδημίας. Τα χρόνια που προηγήθηκαν, αλλά κι αυτά που μεσολαβούν τώρα έως να αποκατασταθεί η ομαλότητα και η κανονικότητα στις ζωές μας -αν συμβεί ξανά αυτό- ήταν χρόνια δυστοπικά για τον πολιτισμό και τη δημιουργία. Ακύρωσαν προγραμματισμένες κινήσεις, εκδόσεις, κυκλοφορίες, την επικοινωνία των έργων με το κοινό τους. Στη δική μου περίπτωση συγκέντρωσαν υλικό που τώρα μοιάζει πυκνό σε παρουσία, αλλά στην πραγματικότητα είναι η παραγωγή που καθυστέρησε στον προγραμματισμένο και ακυρωμένο χρόνο κυκλοφορίας της.

Μας έδωσε χρόνο η πανδημία;
Δεν είμαι από αυτούς που θεωρούν πως η πανδημία μας βοήθησε να συγκεντρωθούμε εντός μας. Ήταν καταστροφική περίοδος όπως βιώθηκε, ένα πείραμα κοινωνικής επιβολής χωρίς δείκτη προστασίας για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες μας και εχθρικό απέναντι στην τέχνη, αφού απαγόρευε την επικοινωνία της με τον κόσμο, άρα και τη λειτουργική της αξία.

Πώς είναι να διαβάζεις πάνω στη σκηνή, πώς νιώθετε, έχετε τρακ;
Ήταν συνειδητή επιλογή και απόφασή μου να στηρίξω και με την παρουσία μου επί σκηνής αυτή την παράσταση, «Το παιχνίδι των λέξεων», στην οποία καλούμαι να διαβάσω κείμενά μου. Παρ’ όλα αυτά νιώθω πως η δική μου πατρίδα βρίσκεται ανάμεσα στα χαρτιά, στα βιβλία και στη μοναχικότητα του γραφείου μου. Καταλαβαίνετε τι εννοώ. Φανταστείτε πως όταν ήμουν νέος, για να κερδίσω την παράταση της αναβολής μου από τον στρατό, είχα δώσει εξετάσεις στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών κι είχα περάσει δεύτερος.

Και;
Πήγα μία μέρα μόνο στα μαθήματα και έφυγα τρέχοντας, συνειδητοποιώντας πως το «επί σκηνής» δεν ήταν προορισμός μου. Ευτυχώς οι «ξεναγοί» μου στο θέατρο RADAR (ο Θοδωρής Νικολάου, ο Χρίστος Θεοδώρου και οι μουσικοί μας) είναι συνεχώς διαθέσιμοι, γενναιόδωροι και ενθαρρυντικοί κι απαλύνουν το τρακ, τη συγκίνηση και τους δισταγμούς που πολλές φορές προκύπτουν μέσα μου σ’ αυτό το όμορφο ταξίδι.

Να τολμήσουμε να κάνουμε τη σύγκριση τι ειδικό βάρος έχει σε ένα τραγούδι ο στίχος και τι η μουσική;
Οι Έλληνες ακόμη και τώρα αγαπούν ένα τραγούδι «γι’ αυτά που λέει» πρώτα απ’ όλα. Στο ελληνικό τραγούδι το ειδικό βάρος του στίχου είναι αυτονόητα μεγαλύτερο από αυτό της μουσικής.

Για ποιους λόγους;
Πρώτον γιατί στην Ελλάδα, χώρα για ιστορικούς λόγους προφορικού πολιτισμού, η ποίηση είχε ανέκαθεν μεγάλη σημασία και ισχυρή παράδοση, δεύτερον, γιατί η ίδια η γλώσσα ρυθμίζει και θέτει πλαίσιο στη μουσική της συμπλήρωση (και μόνο το γεγονός πως στα ελληνικά λείπουν οι μονοσύλλαβες λέξεις εμποδίζει τον δυτικό ρυθμό να αποκτήσει σοβαρή βάση στο ελληνικό τραγούδι) και, τρίτον, είχαμε και συνεχίζουμε να έχουμε, ευτυχώς, πολύ ισχυρές παρουσίες στιχουργών-ποιητών που κατάφεραν να εκφράσουν επαρκώς και σε βάθος το λαϊκό αίσθημα.

«Της ομορφιάς το άγριο φιλί» με νέους (νεαρούς) συνεργάτες. Τι να περιμένουμε;
Έναν κύκλο τραγουδιών με θεματικό άξονα την ομορφιά και τον αγώνα της να επιβιώσει στα δύσκολα χρόνια μας. Είναι μια εργασία που ετοιμάζουμε καιρό με τον νέο ταλαντούχο ερμηνευτή Θοδωρή Νικολάου και η οποία, επιτρέποντος καιρού, θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο. Οι στίχοι είναι δικοί μου, μελοποιημένοι από σημαντικούς συνθέτες όπως την Ελένη Καραΐνδρου, τον Χρήστο Νικολόπουλο, τον Νίκο Κυπουργό, τον Γιώργο Ανδρέου αλλά και τον Γκωτιέ Βελισσάρη που είναι ο Βενιαμίν των συνθετών. Την αγαπώ πολύ αυτή τη δουλειά, την επεξεργαζόμαστε αργά, αλλά λεπτομερειακά, την ενορχήστρωση των τραγουδιών θα υπογράφει ο Γιώργος Ανδρέου και τα τραγούδια-προπομποί, που έχουν κυκλοφορήσει ψηφιακά, νομίζω πως έχουν ήδη αρέσει.

Γιατί διαλέξατε ειδικά τον Πολ Γκογκέν;
Γιατί το έργο και η ζωή του Γκογκέν υπήρξαν η ενσάρκωση της εμβληματικής φράσης του Σεφέρη «να ζεις όπως γράφεις, γιατί αλλιώς θα γράφεις όπως ζεις». Το καλλιτεχνικό του αίτημα πυροδότησε κι οδήγησε τη ζωή του να συναντήσει την υπέρβαση και την ανατροπή στο όριό τους. Πέθανε 55 ετών, πάνω στην αλλαγή του προηγούμενου αιώνα, πιστεύοντας στη μαγική δύναμη της τέχνης να προσεγγίζει την ομορφιά και το μυστήριο της ζωής. Τα περισσότερα τραγούδια σ’ αυτόν τον δίσκο επικοινωνούν υπόγεια με αισθητικές και καλλιτεχνικές μου επιρροές-αναφορές. Έχω μεγάλη χαρά που οι στίχοι του τραγουδιού μελοποιήθηκαν τόσο όμορφα από τον Γκωτιέ Βελισσάρη, ενορχηστρώθηκαν με τόση ευαισθησία από τον Γιώργο Ανδρέου και ερμηνεύτηκαν τόσο αισθαντικά από τον Θοδωρή Νικολάου.

Και «Το φιλί του αγαπημένου»;
«Το φιλί του αγαπημένου» είναι ο τρίτος από τους εφτά τόμους της σειράς «Ιστορίες για να μη λείπεις όσο θα λείπεις». Πρόκειται για ιστορίες με θέμα την ερωτική επιθυμία και την απουσία. Η δύναμη της αγάπης γίνεται η γέφυρα κάθε φορά που υπερβαίνει το ποτάμι του χρόνου και του τόπου που τις χωρίζει. Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι λέει σ’ ένα σχετικό βιβλίο του («Κράτα το φιλί») πως το φιλί είναι η εικόνα που περισσότερο από κάθε άλλη συμπυκνώνει την ομορφιά και την ποίηση του έρωτα. Όπως δεν υπάρχει έρωτας χωρίς τη δήλωση του έρωτα, έτσι δεν υπάρχει κι έρωτας χωρίς το φιλί. Στην ιστορία μου το φιλί του Αγαπημένου προς τον Αγαπημένο του περνά τα πάνδεινα μέχρι να φτάσει στον προορισμό του, μια μικρή Οδύσσεια, όπως ακριβώς κι ο έρωτας στην εποχή μας.

Ποιος είναι ο στίχος σας εκείνος που μας αφήνει να κοιτάξουμε μέσα σας περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον;
Νομίζω η «Μικρή Πατρίδα». Είναι το πιο αυτοβιογραφικό τραγούδι μου κι είμαι τυχερός που αγαπήθηκε τόσο. Περιέχει τους αξιακούς άξονες πάνω στους οποίους κινήθηκε η ζωή μου έως τώρα κι είναι ένα τραγούδι που θα ήθελα κάποια στιγμή να το ακούσω ερμηνευμένο και με τη χαρά και τη χάρη της δικαιωμένης και συνειδητής επιλογής ζωής που περιέχουν οι στίχοι του.

Τι κάνετε εσείς οι στιχουργοί τώρα που τα πνευματικά δικαιώματα βρίσκονται στα τάρταρα; Πώς ζείτε αλήθεια;
Όλο και λιγότεροι καλλιτέχνες ζουν από την τέχνη τους. Είναι μια καινούργια, άτυπη σύμβαση που επιβάλλει το σύστημα, στην οποία η τέχνη γίνεται χόμπι στο κομμάτι των εσόδων για τους δημιουργούς. Οι καλλιτέχνες, κι από αυτούς οι στιχουργοί περισσότερο, πρέπει να αντιμετωπίζουν τα πνευματικά τους δικαιώματα ως ένα ασήμαντο χαρτζιλίκι-δώρο. Το γεγονός αυτό δημιουργεί την εξής επικίνδυνη προοπτική: την αδυναμία αναπαραγωγικής λειτουργίας της τέχνης μας. Ιδιαίτερα για τους νέους δημιουργούς σημαίνει πως πρέπει να κάνουν άλλες δουλειές όχι μόνο για να επιβιώσουν, αλλά και για να αυτοχρηματοδοτήσουν την τέχνη τους. Η ψηφιακή εποχή, αν γρήγορα δεν μπει πλαίσιο και δομές περιφρούρησης, μπορεί να εξελιχθεί καταστροφικά όχι μόνο στο οικονομικό μέρος που αφορά τα δικαιώματα, αλλά στην τέχνη την ίδια όπως την ξέραμε και την απολαμβάναμε αιώνες τώρα.

Δεν έχω καταλάβει, πρέπει τελικά να μιλούν ή να μη μιλούν οι καλλιτέχνες για πολιτικά και κοινωνικά θέματα;
Ναι, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται μόνο όταν αυτά που θα πουν αρέσουν και ευνοούν την καθεστηκυία τάξη. Όχι βέβαια όταν δημιουργούν κλίμα αμφιβολίας και αμφισβητήσεων στον κόσμο.

Δηλαδή τι καλλιτέχνες θέλουν;
Η νέα τάξη πραγμάτων θέλει τους καλλιτέχνες αποκλειστικά διασκεδαστές, κάτι σαν σύγχρονους υπνωτιστές του κοινού. Δεν τους αρέσει καθόλου να λειτουργούν ως αυτόνομες μονάδες σκεπτόμενων πολιτών. Αφού διαθέτουν πρόσβαση στο λαϊκό αίσθημα και κουβαλούν επίσης ακόμα κάτι από τον παλιό μύθο της ιερότητας της τέχνης, οφείλουν -κατά το σύστημα- «να γράφουν και να μιλούν όπως ζουν» κι όχι «να ζουν όπως γράφουν».

Μα δεν είναι αυτονόητο ότι όλοι είμαστε εναντίον του πολέμου στην Ουκρανία; Χρειάζεται να το εξηγήσουμε;
Κοιτάξτε. Όλα τα χρόνια που προηγήθηκαν, οι δυνάμεις που θα μπορούσαν δεν ενδιαφέρθηκαν να χτίσουν ένα διεθνές ρωμαλέο αντιπολεμικό κίνημα, όταν και όπως έπρεπε. Τα τελευταία 25 χρόνια έχουν γίνει τόσοι πόλεμοι κι όμως η Αριστερά μετατράπηκε σταδιακά σε τραυματιοφορέα των μαχών φροντίζοντας τα θύματα, αδυνατώντας όμως να παρέμβει αποτρεπτικά στις αιτίες που δημιουργούσαν τις ίδιες τις μάχες.

Ειδάλλως τι θα γινόταν;
Θα το σκέφτονταν πολύ οι κοσμοκρατορίες να προχωρήσουν σε πολεμικές συγκρούσεις, αν γνώριζαν πως είχαν απέναντί τους ένα δυνατό και μαζικό παγκόσμιο αντιπολεμικό κίνημα. Δεν θα μπορούσαν να νομιμοποιήσουν εύκολα τον ανταγωνισμό τους με πολέμους. Τώρα καλούμαστε να υπερασπιστούμε τα αυτονόητα. Δεν συγχωρεί τα λάθη η Ιστορία.

Νιώθετε πως η κυβέρνηση Μητσοτάκη αδιαφορεί ή και μισεί τον πολιτισμό;
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη ακολουθεί την πολιτική όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων στη χώρα μας, που έπρατταν με την πεποίθηση πως ο πολιτισμός δεν φέρνει ψήφους, είναι ένας χώρος δύσκολος γιατί δεν είναι απόλυτα ελεγχόμενος και δεν διαθέτει κεντρική και αξιόπιστη κομματική γραφειοκρατία. Αρά οι δομικές παρεμβάσεις στις πολιτιστικές υποθέσεις δεν υπήρξαν ποτέ προτεραιότητά τους. Ποτέ δεν υπήρξε μια πρωτοβουλία για να διατυπωθεί μια ολοκληρωμένη Χάρτα πολιτιστικών παρεμβάσεων στην Ελλάδα, με βάση τα άλυτα ζητήματα που ακόμη χάσκουν στους διάφορους τομείς, αλλά και ένα όραμα που θα προστάτευε και θα αιμοδοτούσε τη συνέχεια της πολιτιστικής δημιουργίας. Τώρα που ζούμε μάλιστα και την εποχή της «ιδρυματοποίησης» του πολιτισμού, έχουν όλα αφεθεί στα ιδιωτικά Ιδρύματα και στη φιλοτιμία των ιδιωτών χορηγών. Προσωπικά δεν με ενδιαφέρει αν μια κυβέρνηση μισεί ή αδιαφορεί για τον πολιτισμό, όσο αν μια χώρα και το πολιτικό της σύστημα αξιολογούν τον πολιτισμό ως κεντρική επιλογή τους.

Έχουμε τελικά πρόβλημα δημοκρατίας στην Ελλάδα;
Η δημοκρατία, είναι υπόθεση ενεργών πολιτών. Προϋποθέτει τη συμμετοχή, τον διάλογο, τον αυτοπεριορισμό προκειμένου να προστατευτεί η πολιτική αυτονομία της κοινωνίας. Πρόβλημα δημοκρατίας αντιμετωπίζει ολόκληρη η Δύση γιατί έβαλε την οικονομία μπροστά από την πολιτική. Και τώρα τρέχει και δεν φτάνει. Για να λειτουργήσει η δημοκρατία, απαιτείται επίσης συγκροτημένη αντιπολίτευση και θεσμοί περιφρούρησης του πολιτικού διαλόγου, όχι χειραγωγικοί μηχανισμοί και ιδεολογικές τρομοκρατήσεις. Οπως προχωρούν τα πράγματα σήμερα, το μόνο που δεν συζητάμε είναι τι είδους δημοκρατία θέλουμε και αν είμαστε και γιατί ευχαριστημένοι από αυτήν που έχουμε.

Σαν πολλοί ακροδεξιοί δεν έγιναν φιλελεύθεροι το τελευταίο διάστημα;
Η έκφραση «Ακραίο Κέντρο» μου φαίνεται τόσο αστεία – είναι το οξύμωρο πολιτικό σχήμα του καιρού μας. Όπως το να ζητάς να συνεχιστεί και διευρυνθεί ο πόλεμος, για να επικρατήσει η ειρήνη. Έχουμε να δούμε πολλά ακόμα, γι’ αυτό ως πολίτες δεν πρέπει πάντα να εμπιστευόμαστε τα αυτιά μας όσο, και πάνω από όλα, τα μάτια μας.