Μερικές φορές είναι ωραίο να χάνεις!
Και η πικρή ντροπή της ήττας κάνει άνοστο τον κόσμο, τον κάνει να ‘ναι όλος ντροπή και πίκρα! Σαίξπηρ, Βασιλιάς Ιωάννης σκηνή ΙΙΙ, μτφ. Ερρίκος Μπελιές
Κι όμως. Μερικές φορές είναι ωραίο να χάνεις. Όχι πάντα. Μερικές φορές όμως, μπορεί να είναι έως και απαραίτητο.
Η ήττα σε κάνει να σκεφτείς τα λάθη σου, τις αδυναμίες σου, τις αστοχίες σου. Μια αποτυχία μπορεί κάλλιστα να μετασχηματιστεί σε μια επωφελή και γόνιμη αναστοχαστική διαδρομή ανασυγκρότησης και ανάτασης.
Είναι ωραίο από νωρίς να προετοιμάζεσαι και για τις επερχόμενες ήττες σου. Μόνο τότε μπορείς να χαρείς και να νιώσεις το βαθύτερο μήνυμα που περιέχουν οι νίκες σου. Οι προσωπικές σταυρώσεις και τα πένθη από τις απώλειες, μόνο τότε ακολουθούνται από αναστάσιμες στιγμές και οι χάρες τους μόνο τότε είναι πραγματικά κερδισμένες χαρές.
Οι καθαρές μάχες σ’ αυτό τον αμφίρροπο πόλεμο που λέμε ζωή, περιέχουν και νίκες και ήττες. Το πώς θα διαχειριστείς τις ήττες σου, στο μικρόκοσμο ή μακρόκοσμο της πορείας σου, στην πραγματικότητα περιγράφει και τις πιθανότητες που έχεις να κερδίσεις μελλοντικά τις μάχες που θα έρθουν. Όμως το σημερινό κοινωνικό status, μας μεγαλώνει με την προσδοκία μόνο των επιτυχιών και με την πλήρη απαξίωση των αποτυχιών, όχι μόνο στο επίπεδο της κοινωνικής μας υπόστασης και συναλλαγής αλλά και στις εσωτερικές μας χώρες. Ο επιτυχημένος άνθρωπος του 21ου αιώνα έχει στεφανωθεί τις νίκες του αρχίζοντας από τα πτυχία του και φθάνοντας στα likes του προφίλ του στο FB, περνώντας από τις αποτυπώσεις των υλικών του κεκτημένων και καταλήγοντας στη σκυταλοδρομία των συναισθηματικών του κατακτήσεων.
Ο αποτυχημένος, ζει στο περιθώριο των πόλεων, των κοινωνικών μαχών, του έρωτα και της μοναξιάς.
Στην σύγχρονη πολιτική κανείς ποτέ δεν αποδέχεται την ήττα. Όπως λέει κι ο Σαίξπηρ «η πικρή ντροπή της ήττας, κάνει άνοστο τον κόσμο». Ακόμη και τις εκλογές να χάσει ένας πολιτικός σχηματισμός, κάτι θα βρει να απαλύνει ή να εξωραΐσει την ήττα του. Ακόμη κι αν ηττηθούν οι αξίες, οι ιδέες και τα οράματα, οι πολιτικοί θα γεννήσουν –μ’ αυτόν τον μοναδικό τρόπο που διαθέτουν να αναποδογυρίζουν τις λέξεις και τις έννοιες- μια νέα παράταση, μια καινούργια μάχη, ώστε να μην χρεωθούν, να μην επωμιστούν το αυταπόδεικτο αποτέλεσμα: την ήττα τους. Είναι βλέπεις κι αυτό το καινούργιο σλόγκαν – άλλοθι: «Φτιάξε και εσύ ένα αφήγημα. Μπορείς». Απεύχονται και τρέμουν την θεωρούμενη πίκρα και ντροπή της συντριβής τους αλλά κυρίως το κόστος –προσωπικό ή συλλογικό- των συνεπειών της. Αλλά περισσότερο ακόμη, την ειλικρινή συζήτηση για το τί έφταιξε που χάσαμε τη μάχη ή ακόμη και τον πόλεμο.
Και καλά οι πολιτικοί, οι καλλιτέχνες; Είναι σπάνιο πια φαινόμενο, να ακούσεις από χείλη καλλιτέχνη την αυτοκριτική, την παραδοχή πως ένα έργο στην πορεία του δεν πέτυχε, πως ηττήθηκε ο δημιουργός του από τις λέξεις, τις νότες, τις εικόνες που μαζί τους μπορεί μάλιστα και άνισα να πάλεψε. Όλα καλώς καμωμένα, γιατί αλλιώς περιμένει η τιμωρία της άνοστης ήττας και της ντροπής. Παρόλα αυτά, η κρίση και η σύγχυση, βασιλεύουν στην Τέχνη σε όλη την Ευρώπη, αλλά κανείς δεν θεωρεί και τον εαυτό του υπεύθυνο.
Η φιλελεύθερη λογική της ατέρμονης προόδου, της αειθαλούς ανάπτυξης και της αδιάκοπης μεγέθυνσης μοιραία παντρεύτηκε στην εποχή μας, την νίκη και μίσησε την ήττα όσο τίποτε άλλο.
Η όποια ήττα περιλαμβάνει το όριο, ενώ η φιλοσοφία της αδιάκοπης επέκτασης την ασθμαίνουσα και επιταχυνόμενη επιτυχία. Γι αυτό και το παράλογο της όλης θεώρησης δεν μπορεί να τεκμηριωθεί παρά σε υλική βάση. Για τον Άνταμ Σμιθ, η «ενιαία, συνεχής και αδιάκοπη προσπάθεια του κάθε ανθρώπου να βελτιώσει την κατάστασή του» έγινε η «αρχή από την οποία καταρχήν προέρχεται η δημόσια και εθνική, καθώς και η ιδιωτική ευημερία». Παρόλα αυτά η πραγματικότητα αποδεικνύει καθημερινά, πως το πρόβλημα δεν ήταν στο αποτέλεσμα, μα στην ίδια τη μάχη. Στο στόχο, στον τρόπο και στην ποιότητα της όποιας μάχης.
Τα σκέφτομαι όλα αυτά, καθώς η χρονιά που πέρασε με έμαθε με οδυνηρό τρόπο, πως οι ήττες είναι όχι μόνο πιθανές, αλλά και αναγκαίες για να προχωρήσεις. Ήταν μια χρονιά γεμάτη απώλειες, αναπάντεχους θανάτους, κύκλους που βίαια έκλεισαν, επαγγελματικές ξαφνικές ανατροπές, απροσδόκητες κι ανεπιθύμητες εκβάσεις. Παρόλα αυτά είμαι ακόμη εδώ, πιο σοφός –θέλω να ελπίζω-, πιο ταπεινός –μένει να αποδειχθεί-, πιο πλούσιος –θέλω να πιστεύω- ακριβώς χάρη σ’ αυτές τις ήττες.
Δυσκολοχώνευτες οι ήττες, σίγουρα. Οι προσωπικές ακόμη περισσότερο. Σαν τις ρυτίδες μοιάζουν. Στην αρχή όλους μας πανικοβάλει η εμφάνισή τους, μετά προσπαθούμε να τις κρύψουμε ή να τις εξαφανίσουμε. Κι όμως. Τελικά κάποιες από αυτές όταν τις αποδεχόμαστε και τις αγαπάμε, και μας χαρακτηρίζουν και μας ομορφαίνουν…